De opleiding tot verpleegkundige is pittig. Niet alleen maak je veel uren om alle
vaardigheden en kennis op te bouwen, ook heb je er een aantal toetsen tussen zitten die
niet eenvoudig zijn om te maken. Je moet deze toetsen echter wel allemaal halen om jouw
diploma te kunnen behalen. Een van de vakken die door veel mensen als lastig ervaren
worden, is medisch rekenen. Er zijn veel verschillende onderwerpen binnen dit vak te
vinden, die uiteindelijk allemaal met elkaar samenhangen. Je moet de informatie die je in
een eerder hoofdstuk hebt geleerd dus weer meenemen naar de volgende. We helpen je
alvast op weg door ieder medisch rekenen formule voor jou op een rijtje te zetten met
uitleg.
Inhoudsopgave
Met een medisch rekenen formule aan de slag gaan
Iedere medisch rekenen formule uiteengezet
Het oefenen met de verschillende formules
Voorbereiden op de toets
Met een medisch rekenen formule aan de slag gaan
Iedere medisch rekenen formule werkt anders, maar je hebt ze allemaal nodig om
uiteindelijk een voldoende te behalen voor de toets. Je moet deze kennis dus opbouwen om
het rekenen onder de knie te krijgen en ervoor te zorgen dat je zo hoog mogelijk scoort.
Hiervoor is het ook goed om te weten welke onderwerpen je kunt verwachten op de toets,
zodat je op alle scenario’s voorbereid bent en iedere formule bij de juiste vraagstukken toe
kunt passen.
Medicijnen komen in verschillende soorten en maten. Zo zijn er tabletten waarbij een
dosering gegeven wordt op basis van een hoeveelheid werkzame stoffen. Wanneer je met
een medisch rekenen formule de gewenste dosering hebt uitgerekend kun je berekenen
hoeveel giften je hiervan moet geven aan de patiënt. Bij drankjes wordt de dosering in
milliliters gegeven. Je kijkt hierbij wat er aanwezig is en van hierdoor reken je door naar het
gewenste getal. Zo ook wanneer je met inhalatiemedicatie aan de slag gaat. Kijk hoeveel
stoffen erin zitten en bepaal aan de hand hiervan hoeveel inhalaties er beschikbaar zijn.
Wanneer je gaat werken met een injectiespuit, moet je goed weten hoe deze spuiten in
elkaar zitten. Je hebt twee verschillende soorten: een grote spuit waarbij iedere streep 5 mL
aangeeft en een kleinere met ieder streepje voor 0,1 mL. Aan de hand van de ampul vul je
de spuit. Hiervoor moet je eerst kijken hoeveel er in de flacon zit, berekenen hoeveel je
nodig hebt en omrekenen naar het aantal milliliters die jij nodig gaat hebben om de injectie
te kunnen doen.
Verschillende eenheden ter beschikking
Concentraties kennen een geheel eigen medisch rekenen formule. Dit komt doordat er een
aantal verschillende manieren zijn waarmee je concentraties op kunt lossen. Hiervoor moet
je eerst weten wat een concentratie precies is. Hiermee wordt aangegeven welk deel van de
ene stof in de andere zit. Dit kan een aantal grammen in een kilogram zijn, maar ook een
aantal liters per 100 liter of het aantal grammen per liter. Deze wordt altijd in procenten
aangegeven. Bij concentraties geldt dat 1 procent overeenkomt met 1 gram op 100 mL of 10
mg op 1 mL.
De werkzame delen van een medicijn worden aangeduid met Mol. Een Mol houdt in dat er 6
x 10 23 werkzame deeltjes aanwezig zijn. Een Mol waterstof weegt 1 gram, koolstof weegt 12
gram en water weegt 18 gram. Bij veel medicijnen wordt er gewerkt met de aanduiding
millimol (mmol), wat 6 x 10 20 is. Je kunt vaak op een etiket of in de bijsluiter terugvinden
hoeveel werkzame deeltjes er in de bijsluiter zitten, zodat je ze in de medisch rekenen
formule toe kunt passen en de juiste verdunning zou kunnen maken.
Meerdere infusen met een eigen formule
Infusie komt in verschillende varianten. Bij iedere variant wordt een eigen medisch rekenen
formule toegepast, welke precies bij het soort infuus past. Zo is er bijvoorbeeld een
druppelgestuurd infuus. Bij dit infuus moet je de druppelsnelheid berekenen, waarbij het
aantal druppels per minuut aangegeven moeten worden. Het is goed om hierbij te weten
dat er 20 druppels in een milliliter zitten. Bij bloed zijn dit 18 druppels per milliliter. Bij dit
infuus kan ook het aantal milliliters per uur ingesteld worden. Hierdoor kun je meer
nauwkeurigheid geven aan het toedienen van de medicatie.
De andere variant is een volumegestuurd infuus. Deze wordt ook wel eens de spuitenpomp
genoemd. Dit infuus kan kleine doseringen geheel nauwkeurig toedienen. De
doorloopsnelheid is altijd een aantal milliliters per uur, welke niet onder de 0,1 mL uit kan
komen. Aan de hand van een spuit die jij klaarmaakt, krijgt de patiënt de medicatie binnen
die nodig is en ontstaan er weinig tot geen risico’s bij de juiste berekening. Je kunt een
sondevoedingspomp ook onder dit infuus laten vallen.
Als laatste is er het onderdeel zuurstof. Aan de hand van een medisch rekenen formule kun
je aangeven hoeveel zuurstof er vrijkomt bij een cilinder of berekenen hoelang een patiënt
met een cilinder kan doen. Hiervoor heb je een aantal basisgegevens nodig. Zo moet je
bijvoorbeeld weten hoe groot de inhoud van de cilinder is, maar ook wat voor druk er op de
manometer staat. Wanneer je de druk moet berekenen moet je weten hoeveel zuurstof er
nodig is. Je moet daarom altijd goed opletten welke variant je uit moet rekenen aan de hand
van de formules.
Iedere medisch rekenen formule uiteengezet
Een medisch rekenen formule wordt vaak voor een onderdeel ingezet. Toch hangen alle
onderwerpen nauw met elkaar samen, waardoor je uiteindelijk toch verschillende formules
door elkaar heen moet gaan gebruiken om tot de juiste oplossingen te komen. Het is daarom
goed om te weten welke formules er precies zijn en waarvoor deze in eerste instantie
dienen. Zo krijg je een beter beeld bij de kennis die je nodig hebt voor jouw medisch rekenen
toets en kun je aan de hand hiervan beginnen met de voorbereidingen.
We kijken hierbij als eerste naar zuurstof. Zuurstof berekenen kent niet een medisch
rekenen formule, maar meerdere. Dit komt omdat je de verschillende formules ook kunt
omvormen tot een ander antwoord. Zo is er:
Vrijgekomen zuurstof = druk x inhoud cilinder.
De vrijgekomen zuurstof wordt uitgedrukt in liters, evenals de inhoud van de cilinder. De
druk wordt aangegeven in bar.
Om de druk uit te kunnen rekenen gebruik je een andere formule, namelijk: Druk =
benodigde zuurstof / inhoud cilinder.
De benodigdheden en de aanwezige oplossing
Bij concentraties berekenen is er ook meer dan een medisch rekenen formule te vinden. Je
krijgt namelijk verdunnen, het oplossen van medicijnen en het mengen met verschillende
eenheden. We nemen als eerste de het oplossen van medicijnen. Hiervoor geldt de formule
en de volgende stappen:
Sterkte in procenten
Procenten x 10 = aantal milligram per 1 milliliter
Voorschrift / aanwezig per milliliter
Bij verdunnen geldt ongeveer dezelfde medisch rekenen formule:
Voorschrift in procenten x aantal milliliters / aanwezig procent = milliliter uit voorraad.
Je moet ook hierbij eerst berekenen wat er nodig is, waarna je overgaat op wat er aanwezig
is. Van hieruit kun je bekijken met hoeveel je de aanwezige oplossing gaat mengen totdat
het op de gewenste hoeveelheid uitkomt.
Bij iedere concentratie ga je uit van wat je nodig hebt en daarna pas van wat er aanwezig is.
Het maakt hierbij niet uit in welke eenheden er gerekend wordt. Maak het daarom altijd aan
de hand van stappen.
Begin nooit met de laatste stap
Een infuus instellen gebeurt ook aan de hand van verschillende formules. Zo heb je voor
ieder soort infuus een aparte medisch rekenen formule, waardoor je altijd de gewenste
dosering toe kunt dienen. Om de druppelsnelheid te berekenen moet je de volgende
stappen doorlopen, waaruit de formule komt:
– Het aantal milliliter per uur bereken
– Aantal milliliter / aantal uur
– Aantal druppels per minuut = aantal milliliter x 20
Het omrekenen van eenheden kan ook als een medisch rekenen formule worden gezien.
Gedurende de opleiding en in het werkveld ben je altijd bezig met het omrekenen van
eenheden, zodat het eenvoudiger wordt om een bepaald medicijn toe te kunnen dienen of
de juiste oplossing te kunnen maken. Zo moet je niet alleen kijken naar de verschillende
eenheden, maar deze ook om kunnen zetten in het aantal milliliters, milligram en minuten in
plaats van uren.
Het oefenen met de verschillende formules
Hierboven staat uitgelegd wat iedere medisch rekenen formule inhoudt. Hoewel je weet wat
ze inhouden, moet je ze ook kunnen toepassen binnen de opleiding en binnen jouw
werkveld. Aan de hand van onderstaande voorbeelden word je op weg geholpen. Je kunt
niet alleen zien hoe de verschillende vragen gesteld worden, maar ook hoe je aan de hand
van de uitwerking tot het juiste antwoord kunt komen. Zo krijg je niet alleen inzicht in de
formules, maar ook in de theorie en de manier waarop de opleiding verwacht dat je
uiteindelijk aan de slag zult gaan.
Neem een zuurstof toediening. Een patiënt krijgt zuurstof toegediend om vrijer te kunnen
ademhalen. Deze persoon heeft een cilinder van 2 liter tot zijn beschikking wanneer hij naar
buiten gaat. De druk op de manometer geeft 175 bar aan. De patiënt krijgt iedere minuut 2
liter toegediend. Hoeveel zuurstof komt er vrij en hoe lang kan deze persoon met een
cilinder doen?
Je bent hierbij met de medisch rekenen formule: vrijgekomen zuurstof in liters = druk in bar
x inhoud van de cilinder in liters = 175 x 2 = 350 liter zuurstof dat vrijkomt.
Daarna kijk je naar de volgende stap, het berekenen van de tijd waarmee een patiënt kan
doen. De patiënt gebruikt 2 liter per minuut. 350 / 2 = 175 minuten. De patiënt kan dus 175
minuten met een volledig gevulde tank doen.
Eenheden niet van belang voor het uitrekenen
Door naar medicijnen. We kijken hierbij naar het injecteren van medicatie, waarbij de
patiënt een dosering Actrapid van 50 IE voorschrijft. Er zijn flacons van 10 mL aanwezig.
Iedere milliliter bevat 100 IE. Hoeveel milliliter Actrapid moet je injecteren? Als er 0,65 mL
geïnjecteerd moet worden, hoeveel IE is dit dan?
Bereken hierbij eerst de eerste vraag. Iedere milliliter bevat 100 IE. 50 IE is dus 100 / 2. 1 mL
delen door 2 geeft 0,5 mL.
Per milliliter zitten er 100 eenheden. Door dit te delen door 100, krijg je 0,01 mL per
eenheid. Je hebt 65 IE nodig. Je vermenigvuldigt 0,01 mL met 65. Het juiste antwoord is 0,65
mL.
Het laatste voorbeeld met een medisch rekenen formule wordt gedaan aan de hand van een
infuus. We nemen hiervoor een druppelgestuurd infuus, waarbij je de doorloopsnelheid op
het aantal milliliter per uur ingesteld moet worden. Er moet in 24 uur 2000 mL isotonische
zoutoplossing worden toegediend. De oplossing wordt aangeleverd in zakken van 500 mL.
Hoe groot is de doorloopsnelheid?
Je hebt dus 2000 mL die je in 24 uur tijd gebruikt moet hebben. Omdat het al in uren staat, is
het eenvoudig uit te rekenen. 2000 / 24 = 83,33. Je stelt het infuus dus in op 83 mL per uur.
De inhoud van de aangeleverde zakken hoef je in dit geval niet mee te rekenen.
Voorbereiden op de toets
De juiste voorbereiding is door zoveel mogelijk te oefenen. Oefening baart kunst en dit kun
je bij medisch rekenen heel goed merken. Hoe meer je oefent, hoe beter je de vragen
begrijpt. Ook ga je merken dat je minder fouten maakt en de vragen steeds sneller
beantwoord zijn. Probeer jezelf wel iedere keer uit te dagen. Op de uiteindelijke toets kun je
zowel eenvoudige als lastige vragen verwachten, waardoor je op alles voorbereid moet zijn
en ook verschillende niveaus aangepakt moet hebben.
Wanneer je veel oefent, kun je iedere medisch rekenen formule toe gaan passen. Niet alleen
gebruik je ze uiteindelijk voor het hoofdstuk waarvoor ze bedoeld zijn, ook kun je ze bij
gemengde opdrachten direct toepassen. Je ziet door veel te oefenen direct welke formule er
bedoeld wordt, waardoor je hier handig op in kunt spelen. Met je juiste voorbereiding zorg
je er tevens voor dat je niet alleen een voldoende haalt voor jouw toets, maar ook in het
werkveld direct kunt handelen als dit nodig is. Zo voorkom je dat een patiënt risico’s loopt
en heb je binnen een kort tijdsbestek de juiste dosering medicatie bij de hand zonder dat
hier eerst een lang overleg voor hoeft plaats te vinden met collega’s.
